Ratusz

Budynek ratusza, którego wysokość wynosi od płyty rynku do szczytu attyki 18 metrów, zaś wysokość wieży 30 metrów, ma obecnie cechy budowli w stylu renesansowym. Jest to budynek piętrowy, murowany z cegły. Prostokątny z wieżą od północy i ryzalitem z klatką schodową od południa, zwieńczony ceglaną, nietynkowaną attyką z dwudziestoma ośmioma blendami (wgłębieniami). Grzebień attyki zdobią kamienne woluty, sterczyny i czternaście maszkaronów. Wieża w części dolnej (do szczytu attyki) kwadratowa, w górnej okrągła z nadwieszonym na kamiennych kroksztynach gankiem straży, dach ostry z blaszanym herbem XX. Sanguszków Pogoń Litewska na szczycie (od schyłku XVIII wieku, wcześniej wieże wieńczyła Leliwa Tarnowskich). Pierwotny tarnowski Ratusz był budowlą gotycką. Jedyny zachowany gotycki element architektoniczny, to ostrołukowe nadproże portalu z formowanej cegły w dzisiejszej sieni na parterze, niegdyś zapewne wejście do dawnego ratusza.

Pierwsza wzmianka źródłowa wymieniająca ratusz pochodzi z 1448 roku: uposażenie 8 grzywien każdego roku z ratusza (de pretorio) dla kaplicy szpitalnej za murami. We wspomnianym dokumencie są też wymieniane pełne składy imienne starej i nowej rady miejskiej. Następna wzmianka źródłowa dotycząca ratusza, zachowana jest w aktach rady miejskiej z 1526 roku. Mowa jest tam o wydatkach poniesionych przy obsadzaniu drzwi starych do wieży zegarowej oraz drzwi ratuszowej izby.

Ratusz został przebudowany gruntownie prawdopodobnie w końcu XVI wieku. Dobudowano podpiwniczoną część zachodnią i ryzalit z klatką schodową od południa. Całość została nakryta dachem pogrążonym za wysoką attyką, wzorowaną na krakowskich sukiennicach. W dwudziestu ośmiu blendach attyki znajdowały się prawdopodobnie namalowane techniką sgrafitto, portrety członków rodu Tarnowskich, od Spycimira do Jana Krzysztofa (zm. 1567 r.). Liczba maszkaronów (14) miała symbolizować czternastu członków urzędujących, starej i nowej rady miejskiej.

Ratusz tarnowski od średniowiecza aż do 1792 roku wielokrotnie ulegał pożarom. W końcu XIX wieku chylił się ku ruinie. W latach 1889-92 został gruntownie wyremontowany. Pełny remont konserwatorski miał miejsce w latach 1962-68 z adaptacją wnętrz na cele muzealne.

Obecnie Ratusz jest jednym z oddziałów Muzeum Okręgowego w Tarnowie w którym dominują stałe ekspozycje portretu sarmackiego, militariów ze zbrojowni zamku w Podhorcach, porcelany i srebra.