Rynek

Położony w centrum lokowanego miasta od początku stanowił miejsce koncentrowania się życia publicznego i handlowego. Zlokalizowany w centralnej części wzgórza miejskiego na terenie lekko obniżającym się w kierunku południowym, co ułatwiało odpływ wody deszczowej. Proporcje tarnowskiego rynku na tle innych miast można uznać za typowe, a powierzchnia sięgająca sześćdziesięciu sześciu arów lokowała go w grupie rynków mniejszych.

Zabudowa, zrazu drewniana od piętnastego wieku poznawać zaczyna formę murowaną, początkowo głównie w formie murowanych komór piwnicznych pod drewnianymi domami. Pożary jakie nawiedzały miasto pod koniec XV wieku zniszczyły całą zabudowę handlową wewnątrz placu oraz zabudowę pierzei. Dzięki staraniom Jana Amora Tarnowskiego odbudowane domy przy rynku, wokół istniejącego już wtedy ratusza otrzymały reprezentacyjne formy, od XVI wieku przekształcając się w prawdziwie mieszczańskie kamienice z podcieniami. W wyniku wojen miasto przeżyło swój upadek z którego starówka zaczęła podnosić się z wolna od drugiej połowy XVIII wieku nabierając tempa, zwłaszcza w okresie panowania austriackiego.

Obecnie zabudowę rynku stanowią najczęściej dwupiętrowe kamienice prezentujące różne cechy stylowe architektury. W pierzei północnej wyróżniają się kamienice nr 20 i nr 21 zajmowane przez Muzeum Okręgowe w Tarnowie, w pierzei zachodniej usytuowany jest, powstały na początku dwudziestego stulecia, pasaż ciągnący się aż do Placu Kazimierza Wielkiego.

15 października 1785 roku spis ludności wykazał, że w obrębie murów miejskich Tarnowa aż trzy czwarte mieszkańców stanowili Żydzi, na Rynku zaś pojawiają się oni w 1791 roku, kiedy to Aron Garfunkel zakupił na licytacji dom we wschodniej pierzei Rynku po Jacentym Majewskim, noszący wówczas numer 58 a dziś 16. Na sporządzonym dwadzieścia trzy lata później planie miasta widnieją kamienice w Rynku będące własnością Żydów. Właścicielem posesji i kamienicy przy Rynku 17 był Nathan Artzt, Berl Sax figurował jako posiadacz domu przy Rynku 11, a część bez podcienia budynku przy Rynku 19 pozostawała w posiadaniu Josepha Stubenreicha. W drugiej dekadzie dziewiętnastego wieku zauważalna jest powolna ekspansja żydowskiego osadnictwa w stronę dzisiejszego placu Rybnego, ulicy Zakątnej i Rynku, większość jednak biednych Żydów gnieździła się w małych klitkach w najstarszym żydowskim kwartale miasta, zamykającym się ulicami Żydowską i Wekslarską. Dopiero kilkadziesiąt lat później rozpocznie się powolne zasiedlanie przez Żydów wschodniej części miasta, dzielnicy Grabówka, wzdłuż ulicy Lwowskiej, co doprowadzi do znacznego wzrostu liczebności społeczności żydowskiej dochodzącej do około 45 procent ogólnej liczby mieszkańców miasta.

W dniach 11 – 19 czerwca 1942 roku tarnowski rynek stał się miejscem masowego morderstwa tarnowskich Żydów dokonanego przez oprawców hitlerowskich w ramach tzw. „pierwszej akcji”. Podczas dziewięciu czerwcowych dni na płycie rynku oraz na ulicach Tarnowa życie straciło około trzy tysiące osób, w pobliskiej Zbylitowskiej Górze w lesie Buczyna naziści zamordowali siedem tysięcy ludzi w tym kilkaset dzieci, a niemal dziesięć tysięcy Tarnowian zostało skazanych na śmierć w obozie śmierci w Bełżcu.