Wraz ze śmiercią Abrahama Ladnera w 1993 roku, zakończyła się niemal pięciuset pięćdziesięcioletnia historia Żydów w Tarnowie. Obecni w Polsce od XI wieku, a w Tarnowie od połowy piętnastego stulecia stanowili grupę społeczną potępianą, podziwianą, ale najczęściej nierozumianą. Prawdopodobnie dlatego życie żydowskie regulowane było przywilejami wydawanymi przez władców państw i księstw Europy począwszy od dekretu Fryderyka Rudobrodego dla Żydów niemieckich z 1157 roku. W Polsce pierwszy tego typu dokument wydał książę kaliski Bolesław Pobożny w 1264 roku. Żydzi tarnowscy jako mieszkańcy miasta prywatnego otrzymali swój przywilej 4 maja 1581 roku od ówczesnego właściciela Tarnowa, księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego zapewniający im wyłączenie spod jurysdykcji tarnowskiej a także gwarantujący bezpieczeństwo synagogi i cmentarza.
Na zdjęciu: przywilej Stanisława Koniecpolskiego dla Żydów tarnowskich, wydany w XVII w.,
autor zdjęcia: Robert Moździerz
Kolejnych włodarzy grodu spod Góry Świętego Marcina cechować będzie niekonsekwencja w stosunku do Żydów, albowiem przypomnijmy, że na przykład w imieniu księcia Władysława Dominika Ostrogskiego 7 marca 1633 roku wydany zostaje dekret zabraniający przyjmowania Żydów do miasta oraz zakazujący im zajmowania się handlem, szynkarstwem i dzierżawami. Natomiast cztery zaledwie lata później rządzący już samodzielnie Tarnowem, bez opieki swojej babki, ten sam książę, dokumentem z 3 lipca 1637 roku przywraca społeczności żydowskiej wszystkie przywileje, nadane wcześniej. Siedemnaście bez mała lat trwało wyrozumienie księcia Władysława Dominika dla Żydów. 21 stycznia 1654 roku wycofał się bowiem, pod wpływem działania kleru zapewne, ze wszystkich swoich zobowiązań.
Dokładność i pieczołowitość w konserwacji wykazana przez naszych poprzedników w Muzeum pozwala nam, badaczom dziejów najróżniejszych grup społecznych w Tarnowie na dokładne niemal odtworzenie ich losów. Żydzi szczególnie intensywnie zaznaczyli się w historii naszego miasta, dlatego też szczegółowa analiza przywilejów, owych aktów stanowiących fundamenty egzystencji prawno – obyczajowej tej grupy społecznej obrazuje stosunki między chrześcijańską i żydowską częścią Tarnowa, lęki i nadzieje jednej i drugiej strony związane tak z wydarzeniami lokalnymi jak i międzynarodowymi. Żałować jedynie możemy, że do naszych czasów nie dotrwał pierwszy przywilej z 1581 roku, ani dokument z roku 1637. Żydzi w dokumentach miasta Tarnowa pojawiają się jeszcze wielokrotnie, ale dziś mowa jedynie o przywilejach dla nich, reszta wkrótce w kolejnej gawędzie o skarbach tarnowskiego muzeum.
Janusz Kozioł
Muzeum Okręgowe w Tarnowie Tekst i zdjęcia ze strony: www.tarnow.pl