Kalendarium historyczne

W 700-letniej historii Tarnowa miało miejsce wiele ważnych wydarzeń, które składają się na bogactwo przeszłości naszego miasta.
 „Tarnowskie kalendarium” opracowane zostało w Dziale Informacyjno-Wydawniczym Miejskiej Biblioteki Publicznej im. J. Słowackiego w Tarnowie w oparciu o zbiór książek i czasopism od wielu lat gromadzonych w MBP, a związanych tematycznie z samym miastem, jego historią, architekturą, życiem kulturalnym i gospodarczym.
 To niewielkie wydawnictwo w układzie chronologicznym przedstawia sprawy lokalne, wydarzenia ważne dla kultury, przejawy aktywności gospodarczej i politycznej od początków istnienia Tarnowa do czasów współczesnych. Publikacja ta pragnie zwrócić uwagę czytelnikowi na rolę jaką pełnił Tarnów w historii Polski, przypomnieć bogate tradycje miasta, które kontynuują dzisiejsi mieszkańcy.

 

Od początków do zaborów

 

VIII – XI w. Ziemia Tarnowska wchodzi w skład państwa Wiślan, później należącego do Księstwa Wielkomorawskiego, a następnie, za czasów Mieszka I, zostaje włączona w granice ówczesnej Polski. Osada Tarnów wykształciła się pod koniec wieku XI.
1125 W dokumencie potwierdzającym posiadłości klasztoru tynieckiego benedyktynów, spotykamy pierwszą pisaną wzmiankę o wsi Tarnów.
1327 Właścicielem wsi Tarnów jest Spycimir herbu Leliwa protoplasta rodu Tarnowskich.
1329 Spycimir Leliwita z Melsztyna rozpoczyna budowę zamku na Górze św. Marcina, który ma być siedzibą rodową, ośrodkiem zarządzania dobrami i strażnicą nadzorującą szlak handlowy z Krakowa na Ruś i z Tarnowa na Węgry.
7 III 1330 Władysław Łokietek nadaje Tarnowowi prawa miejskie. Przywilej królewski zawierał zgodę panującego na zorganizowanie mającej powstać osady miejskiej na wzorach miasta Krakowa (na prawie magdeburskim), nadanie jej uprawnień targowych w wybrany dzień tygodnia i poddani przyszłych mieszczan władzy samorządu miejskiego na czele z wójtem dziedzicznym.
1330 – 1346 Budowa kościoła parafialnego w Tarnowie (późniejsza bazylika katedralna)
13 V 1331 Biskup krakowski Jan Grot eryguje na Górze św. Marcina kaplicę pod wezwaniem Wniebowzięcia N. M. P.
1342 Na zamku na Górze św. Marcina wystawiono pierwszy znany dokument, którym był akt nadania przez Spycimira lasu Keyserwald, Mikołajowi w celu założenia tam wsi na prawie magdeburskim.
27 III 1352 Zmarł Spycimir Leliwita, założyciel Tarnowa, mądry polityk i wierny Łokietkowi mąż stanu, popierający jego walkę o zjednoczenie państwa polskiego. Przed śmiercią właścicielem dziedzictwa tarnowskiego ustanowił syna Rafała.
1362 oraz 25 IV 1364 Król Kazimierz Wielki jako pierwszy monarcha odwiedza Tarnów
1364 Rafał Leliwita wykupił od wójta Jakuba wójtostwo tarnowskie, co zwiększyło jego władzę nad Tarnowem.
4,5 V 1390 Królowa Jadwiga odwiedza Tarnów
30 IV 1392 Biskup przemyski Maciej wyświęcił pierwszego arcybiskupa halickiego błogosławionego Jakuba Strepę, a uroczystość ta odbyła się w kościele parafialnym. W uroczystości uczestniczyła para królewska: Władysław Jagiełło oraz królowa Jadwiga  
1400 Wzniesiona została obecna bazylika katedralna Narodzenia N.M.P.
17 IV 1400 Biskup krakowski Piotr Wysz podniósł kościół parafialny w Tarnowie do godności kolegiaty.
1419 Król Władysław Jagiełło zwolnił kupców tarnowskich od ceł na drodze prowadzącej przez Opatowiec, Działoszyce, Lelów i Krzepice na Śląsk oraz na komorze krakowskiej
8 XI 1424 Król Władysław Jagiełło zatrzymał się w Tarnowie wracając z objazdu Rusi.
1441 Możnowładcy węgierscy zdobyli i podpalili zamek na Górze św. Marcina.
8 V 1448 Poświęcenie kościoła św. Ducha na obecnym pl. Bema („Burek”) (kościół rozebrany ok. 1821r.)
1452 Cech tkacki jako pierwszy w Tarnowie otrzymał statut czeladzi rzemieślniczej.
1468 Prawdopodobnie pierwsza epidemia dżumy w Tarnowie; w klasztorze bernardynów zmarł brat Jan Wiktoryn Melsztyński który opiekował się chorymi
1482 Blisko pół roku trwała epidemia dżumy
1488 W Tarnowie urodził się Jan Tarnowski, późniejszy hetman wielki koronny.
1 poł. XVI w. Hetman Jan Tarnowski rozbudowuje zamek na Górze św. Marcina na renesansową rezydencję otoczoną nowoczesnymi fortyfikacjami bastionowymi. W jego komnatach mieści się słynna biblioteka hetmańska, skarbiec i zbiór pamiątek rodzinnych. Tutaj gośćmi hetmana byli : Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Andrzej Frycz Modrzewski, Marcin Kromer, Stanisław Orzechowski i Jan Maria Padovano oraz inni wielcy przedstawiciele epoki Odrodzenia.
1516 Podczas epidemii dżumy zmarło co najmniej 14 bernardynów; w mieście przerwano prace nad budową murów miejskich
1518 pielgrzymka i podróż edukacyjna Jana Amora Tarnowskiego, późniejszego hetmana do Ziemi Świętej i krajów Europy Zachodniej
1524 Barbara i Jan Mikołajowscy herbu Gryf zbudowali kamienicę zwaną Domem Mikołajowskim, którą późniejszy właściciel ks. Wojciech Kaszewicz w r. 1753 zapisał szkole parafialnej.
IV-IX 1528 Na tarnowskim zamku przebywa król węgierski Jan Zapolya, który stąd podejmuje staranie o odzyskanie władzy nad swoim królestwem. ok.1536 r. W bazylice katedralnej wykonany został przez włoskiego artystę Jana Marię Padovano wiszący pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej (zm. 1521) pierwszej żony hetmana Jana Tarnowskiego.
29 X 1529 Poświęcenie kościoła św. Anny (obecnie plac przy zbiegu ulic: św. Anny i św. Ducha przy ul. Targowej) (kościół rozebrany ok. 1810 r.)
10 VII 1537 Król Zygmunt Stary wraz z królową Boną odwiedzają Tarnów.
1547 Jan Tarnowski uzyskał od cesarza Karola V tytuł hrabiowski i od tego czasu dobra tarnowskie zwane były hrabstwem.
1558 Hetman Jan Tarnowski wydał drukiem swoje dzieło „Consilium rationis bellicae” (Rada sprawy wojennej).
24 VI 1559 Hetman Jan Tarnowski ogłosił przywilej na mocy którego dwie dziesięciny ze wsi Wiewiórka, Borowiec i Nagoszyn przeznaczył na ręce rektora szkoły parafialnej.
1560 Dla mieszczan tarnowskich hetman J. Tarnowski opracował zbiór przepisów w języku łacińskim i polskim, zamieszczony w Acta Obligationum.
16 V 1561 W Wiewiórce zmarł hetman Jan Tarnowski pochowano go w kolegiacie tarnowskiej 3 miesiące później 18 sierpnia; Do 1,5 tys. Tarnowa przybyło ponad 20 tys. osób z całej Europy aby pożegnać wybitnego Tarnowianina – Europejczyka.
1561 – 1574 W katedrze powstał monumentalny pomnik hetmana Jana Tarnowskiego i jego syna Jana Krzysztofa, częściowo wykonany przez J. M. Padovano, a ukończony przez uczniów artysty.
1563 Wybudowanie kościoła drewnianego pw. Św. Trójcy (na Terlikówce)
1567 Umiera ostani potomek męski tarnowskiej linii Leliwitów, Jan Krzysztof Tarnowski. Tarnów drogą koligacji małżeńskich dostaje się w ręce książąt Ostrogskich pochodzących z Rusi.
1570 Zamek na Górze św. Marcina zostaje zdobyty przez wojska zaciężne Olbrachta Łaskiego i Andrzeja Zborowskiego, którzy mając prywatny zatarg z księciem Ostrogskim, wykorzystali pretensje do dziedzictwa Tarnowskich zgłaszane przez dalszych krewnych. Król Zygmunt August przyznał zamek Ostrogskim. Zniszczeniu uległa wtedy wspaniała biblioteka hetmańska.
1572 Kolejna epidemia – umiera 8 bernardynów
15 IV 1576 W drodze do Krakowa na koronację w Tarnowie zatrzymał się król-elekt Stefan Batory. Król odwiedził Tarnów jeszcze raz  7 X 1578 r.
1588 Umiera książę Konstanty Ostrogski, współrządy nad Tarnowem sprawują synowie Janusz i Aleksander.
1603 Po śmierci księcia Aleksandra Ostrogskiego i mocą uchwały Trybunału Lubelskiego hrabstwo zostało podzielone pomiędzy księcia Janusza i dzieci księcia Aleksandra.
13 II 1608 Zmarł książę Konstanty Wasyl Ostrogski, magnat, wojewoda kijowski, mąż Zofii Tarnowskiej, córki hetmana Jana Tarnowskiego.
1612-1620 Wrocławski rzeźbiarz Jan Pfister wykonał w tarnowskiej katedrze pomniki nagrobne księcia Janusza Ostrogskiego i jego żony Zuzanny (zm. 1596 r.)
15 IV 1617 Wybuchł pożar, który zniszczył część miasta Tarnowa i chór mniejszy kolegiaty.
12 XI 1620 Umiera książę Janusz Ostrogski i po jego śmierci Tarnów przechodzi kolejno na własność Zasławskich, Lubomirskich, Zamojskich, Radziwiłłów, Koniecpolskich, Walewskich i Sanguszków.
1622-1623 Podczas zarazy umiera około 300 mieszkańców miasta i okolicy w tym aptekarz Sebastian Drzewicki.
1652-1653 Zaraza (pandemia dżumy, tyfusu plamistego i czarnej ospy), która nawiedziła Tarnów spowodowała śmierć ok. 2000 osób w mieście i okolicy.
1655-1656 Szwedzi dwukrotnie splądrowali Tarnów dopuszczając się ogromnego spustoszenia m. in. klasztoru bernardynów.
1667 Stanisław Koniecpolski ówczesny właściciel Tarnowa nadanym przywilejem gwarantuje Żydom wcześniej przyznane swobody ( m. in. bożnicę i cmentarz ). 
1705 Kolejna zaraza: ponad tysiąc ofiar
1712 Dobudowanie kaplicy nad skarbcem do kościoła parafialnego (obecnie katedra; nawa północna) w której umieszczono przywiezione przez ks. prepozyta Stanisława Orłowskiego w 1690 r. relikwie bł. Felicismusa (relikwie te w 1705 r. przyczyniły się do ustąpienia epidemii)
1723 Tarnów przechodzi w ręce książąt Sanguszków, którzy jako nowi właściciele przenoszą „zwierzchność zamkową” z Góry św. Marcina do dworu w Gumniskach.
1747 Sanguszkowie pozwalają P. P. Bernardynkom dokonać częściowej rozbiórki zamku na Górze św. Marcina, by uzyskany w ten sposób materiał użyć do dokończenia budowy kościoła i klasztoru.
1756 Tarnowska szkoła parafialna przekształcona została w Kolonię Akademicką Uniwersytetu Jagiellońskiego.
14 III 1765 W klasztorze P. P. Bernardynek umiera poetka Elżbieta Drużbacka.
1767 Z inicjatywy króla Stanisława Augusta założono w Tarnowie urząd pocztowy, którym zawiaduje Mateusz Morozowicz.
1769 W Tarnowie przebywały oddziały konfederatów barskich.
1772 Właścicielką Tarnowa (od r. 1752) jest księżna Barbara z Duninów, wdowa po Pawle Karolu Sanguszko.

 

Literatura:

Tekst ze strony: www.tarnow.pl   oraz www.tarnow.pttk.pl

Potępa Stanisław, „Tarnów międzywojenny (kronika) 1918-1939”, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1988

Opracowała: Maria Sąsiadowicz

Uzupełnienie i aktualizacja (przede wszystkim okres międzywojenny i po 2000 roku): Marcin Pałach, Tarnowskie Centrum Informacji, maj 2008; ostatnia aktualizacja: marzec, 2020 (Marcin Pałach, TCI)

Utworzono: 9 grudnia 2009

Zmodyfikowano: 22 kwietnia 2021