Przystanki na trasie:
Renesansowy Ratusz – muzeum
Wzniesiony w połowie XIV w. w stylu gotyckim, został później przebudowywany w XV w. i połowie XVI w. w duchu renesansu. Na szczególną uwagę zasługuje renesansowy portal kamienny /południowe wejście/ z łacińską inskrypcją „Dominus Custodiat Introitum et Exitum Tuum” /Pan niech strzeże wejścia i wyjścia twego/. Typowym dla doby renesansu jest także zasłonięcie dachu murowaną attyką, wzorowaną na krakowskich sukiennicach.
Obecnie w Ratuszu prezentowana jest ekspozycja „W kontuszu i przy szabli” – wystawa stała poświęcona polskiej kulturze szlacheckiej, na którą składają się:
– Zbrojownia sarmacka – kolekcja polskich oraz orientalnych militariów z XVII, XVIII oraz XIX w. Wśród eksponatów prezentowane jest min. uzbrojenie ochronne ciężkozbrojnej jazdy polskiej oraz unikatowa kopia husarska, o długości prawie pięciu metrów. Z założenia była to broń jednorazowego użytku, do dziś dotrwało ich w zbiorach muzealnych zaledwie kilka.
– Zbrojownia myśliwska – prezentowana jest broń palna używana dla rekreacji – do polowań i sportu, ale także oręż służący do samoobrony i pojedynków. W zbrojowni myśliwskiej która poświęcona jest tematyce łowieckiej dominuje długa broń palna, datowana na XVII, XVIII i XIX stulecie. Jednym z najcenniejszych eksponatów jest arkebuz należący niegdyś do hetmana Klemensa Branickiego, którego wykonana ze srebra dekoracja o tematyce myśliwskiej wprawia w podziw nad kunsztem dawnych rzemieślników – artystów.
– Sala Rady – ekspozycja porcelany i szkła. Eksponaty pochodzą z okresu od XVI do XIX w. i reprezentują czołowe ośrodki wytwórcze zachodniej Europy i Polski. Obok fajansów z Delft i wyrobów kamionkowych z wytwórni J. Wedgwooda na wystawie dominują zbiory pochodzące z najstarszej europejskiej manufaktury porcelany w Miśni, wyróżniające się wysoką klasą artystyczną. Licznie prezentowane są również wyroby manufaktur w Berlinie i Wiedniu a także wyroby trzech manufaktur na Wołyniu: z Korca, Baranówki i Horodnicy.
– Sala Pospólstwa – Galeria Portretu Staropolskiego. Nazwa największego i reprezentacyjnego pomieszczenia ratusza pochodzi od funkcji, jaką dawniej pełniła. Zgromadzeni w niej mieszczanie obradowali nad ważnymi sprawami miasta. Obecnie mieści Galerię Portretu Staropolskiego z okresu od XVI do XVIII w., określanego jako „portret Sarmacki”. Pokazany na wystawie zespół portretów jest jednym z najliczniejszych i najcenniejszych w Polsce.
Muzeum Historii Tarnowa i Regionu funkcjonuje w dwóch renesansowych kamienicach zlokalizowanych przy północnej pierzei tarnowskiego rynku. Historia starszej z nich, Rynek 20, sięga roku 1565, młodszej, oznaczonej jako Rynek 21 prawdopodobnie roku 1568.
Ekspozycja stała, przygotowana w zabytkowych wnętrzach wprowadza zwiedzających w barwną i ciekawą historię miasta i regionu. Gospodarzem i przewodnikiem po dziejach Tarnowa jest kataryniarz, wygrywający na swym instrumencie dawno niesłyszaną melodię. Podążając ścieżką, wyznaczoną przez zawierającą liczne ciekawostki perforowaną taśmę katarynki, można trafić do kolejnych pomieszczeń, gdzie znalazły się najciekawsze i najcenniejsze obiekty ze zbiorów tarnowskiego Muzeum.
Katedra
Najważniejszy tarnowski zabytek. Katedra została wniesiona jako jednonawowa budowla pod koniec XIV w. Była rozbudowywana poprzez dobudowanie od południa i północy bocznych kaplic, które następnie przerodziły się w nawy boczne świątyni.
Szczególnymi – wzbudzającymi zachwyt zabytkami – są kamienne nagrobki znajdujące się wewnątrz tej świątyni prezentujące styl gotycki, renesansowy, barokowy.
Pomnik nagrobny Barbary z Rożnowa znajdujący się w prezbiterium kościoła jest podręcznikowym przykładem jak w początkach XVI w. gotyk na ziemiach polskich przeradzał się w renesans. Figura zmarłej jest niewątpliwie wzorowana na gotyckich przedstawieniach Matki Bożej Bolesnej, zaś oprawa pomnika jest już renesansowa.
Dojrzałym przykładem renesansowej rzeźby, znajdującym się w tarnowskim kościele katedralnym jest pomnik nagrobny trzech Janów Tarnowskich w lewej nawie pod chórem.
Za najpiękniejszy w Europie renesansowy pomnik przedstawiający kobietę uważa się pomnik nagrobny wiszący Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej, żony Hetmana Jana Tarnowskiego. Rzeźba pochodzi z warsztatu Bartłomieja Berrecciego, włoskiego artysty, budowniczego i rzeźbiarza Kaplicy Zygmuntowskiej w wawelskiej katedrze.
Tarnowska Katedra jest znana przede wszystkim z najwyższych pomników nagrobnych w Europie. Jednym z nich jest pomnik nagrobny Hetmana Jana Tarnowskiego wniesiony przy północnej ścianie prezbiterium, jego wysokość wynosi 13,8 m. Jest to jeden z najpiękniejszych renesansowych zabytków tego typu w Polsce i w Europie. Po drugiej stronie prezbiterium wznosi się monumentalny pomnik nagrobny książąt Ostrogskich – wniesiony już w stylu baroku.
Muzeum Diecezjalne
Przed głównym wejściem katedry wznosi się zabytkowa kamienica – dom Mikołajowskich. Jest to najlepiej zachowany dom w Tarnowie, pochodzący z początku XVI w. Wejście do kamienicy zdobi piękny renesansowy kamienny portal, a nad nim asymetrycznie umieszczony kartusz herbowy z gryfem i łacińskim napisem mówiącym o tym, iż dom ten był „fundowany” w 1524 r. Obecnie w Domu Mikołajowskich i dwóch sąsiednich kamienicach znajdują się zbiory sztuki sakralnej Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie.
To najstarsze tego typu muzeum w Polsce, założone w 1886. Ekspozycja obejmuje: sztukę sakralną, począwszy od średniowiecza, malarstwo, rzeźbę, szaty liturgiczne, inkunabuły, dokumenty, sztukę ludową. Całe zespoły ołtarzy i pojedyncze rzeźby oraz obrazy kościelne zgromadzone z terenu diecezji tarnowskiej.
Bima – pozostałość Starej Synagogi
Na skwerze Starej Synagogi przy ul. Żydowskiej znajduje się bima (inaczej almemor) – podium w synagodze, z którego odczytywano Torę. Jest to pozostałość po murowanej synagodze zbudowanej ok. 1661 r., podpalonej przez Niemców w 1939 r. Pozostała tylko bima w formie baldachimu, utworzonego z czterech ceglanych kolumn i sklepienia ozdobionego wewnątrz stiukową dekoracją i rozetami. Odrestaurowany plac służy dziś jako miejsce corocznych Dni Pamięci Żydów Galicyjskich, które obchodzone jest w czerwcu. Na sąsiadującym pl. Rybnym działa Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie.
Park Strzelecki, ul. J. Piłsudskiego
W parku miejskim, dawnym Ogrodzie Strzeleckim Bractwa Kurkowego, założonym w 1866 r., na środku stawu, wznosi się pokaźnych rozmiarów obiekt. Jest to Mauzoleum gen. Józefa Bema, bohatera walk o niepodległość narodu polskiego i węgierskiego, podczas Powstania Listopadowego i Wiosny Ludów 1848-9 r. Urodził się on w Tarnowie w 1794 r., a zmarł w dalekim Aleppo w Syrii w 1850 r. i tam pierwotnie spoczął na muzułmańskim cmentarzu. Jego zwłoki przeniesiono do Tarnowa w roku 1929. Mauzoleum jest sarkofagiem, spoczywającym na 6. kolumnach o korynckich kapitelach. Na ścianach sarkofagu znajdują się napisy w języku polskim, węgierskim i arabskim.
Muzeum Etnograficzne, ul. Krakowska 10
Budynek to klasycystyczny, zabytkowy dworek podmiejski z dawnym ogrodem i piętrowym spichlerzem. Zbudowany został w końcu XVIII w. Początki działalności Muzeum oparte były na niewielkim zbiorze etnograficznym, który obecnie liczy ponad 5 000 obiektów. Wśród nich główne miejsca zajmują eksponaty charakteryzujące tradycyjną kulturę ludową regionu tarnowskiego. Poza wymienionymi eksponatami w Muzeum gromadzone są obiekty związane z życiem i kulturą Romów. W 1990 r. została tu otwarta pierwsza na świecie stała wystawa poświęcona tematyce romskiej. Na dziedzińcu Muzeum zainstalowana jest także sezonowa wystawa plenerowa „Tabor”.
Galeria „Panorama”, pl. Dworcowy 4
Umiejscowiona w budynku tarnowskiego dworca kolejowego. Prezentowana tutaj jest wystawa stała poświęcona „Panoramie Siedmiogrodzkiej” autorstwa Jana Styki oraz zespołu malarzy pracujących pod jego kierownictwem. Obraz uwiecznia zdobycie Sybina przez Węgrów pod dowództwem generała Józefa Bema, 11 marca 1849 roku. Został on stworzony w 1897 roku na zamówienie Węgrów, w celu uczczenia zbliżającej się 50-tej rocznicy węgierskiego powstania przeciwko Austriakom w latach 1848-49.
Ze względu na pamięć gen. Józefa Bema, Muzeum Okręgowe w Tarnowie gromadzi zachowane fragmenty Panoramy Siedmiogrodzkiej oraz dokumentuje losy innych, nieznajdujących się w jego posiadaniu. Dotychczas udało się odnaleźć 41 fragmentów panoramy, z czego 22 znajduje się w posiadaniu Muzeum.
Secesyjny gmach dworca kolejowego wybudowany został w latach 1906-1910 na wzór dworca lwowskiego, a gruntownie zmodernizowany w 2010 roku. Wnętrza tarnowskiego dworca po remoncie przypominają wnętrza eleganckich hoteli z epoki. O pietyzmie, z jakim wykonano ten remont może świadczyć fakt, że inwestor sprowadzał płyty na posadzki z Anglii, a kostkę brukową z Włoch, aby jak najbardziej nawiązać do materiałów stosowanych za czasów Franciszka Józefa. Metamorfozie tarnowskiego dworca towarzyszyła również zmiana wyglądu znajdującego się przed nim placu, który zyskał nową nawierzchnię z kostki porfirowej i bazaltowej oraz odpowiednie oświetlenie.
Na przestrzeni lat gmach był świadkiem najważniejszych dla Tarnowa wydarzeń. W 1914 r. z tarnowskiego dworca do Krakowa wyruszyli pierwsi tarnowscy legioniści, którzy później pod wodzą Piłsudskiego włączyli się w działania wojenne, mające przynieść Polsce niepodległość. W 1929 r. przed tarnowskim dworcem PKP witano prochy gen. Józefa Bema sprowadzone z Syrii. 28 sierpnia 1939 r. na tarnowskim dworcu wybuchła bomba podłożona przez zamachowca przeszkolonego przez niemieckich dywersantów. Ładunek wybuchowy zabił 20 osób i ranił 53 osoby. W dniu 14 czerwca 1940 r. z bocznicy przy ul. Kochanowskiego, niedaleko od dworca PKP, wyruszył pierwszy transport polskich więźniów do KL Auschwitz.
Kościółek MB Szkaplerznej „Na Burku” z XV w., ul. NMP 1
Kościół drewniany p.w. Najświętszej Marii Panny wzniesiony ok. 1440 r. w stylu tzw. gotyckiej architektury drewnianej. Jest jednym z najstarszych zabytków drewnianych w południowej Polsce i jednocześnie Sanktuarium MB Szkaplerznej z łaskami słynącym obrazem w ołtarzu głównym.
Stary Cmentarz, ul. Narutowicza
Założony został w 1791 r. Znajduje się tutaj kilkadziesiąt zabytkowych nagrobków z XIX w. świadczących o wielokulturowej i wielonarodowościowej tradycji Tarnowa i regionu. Pochowani są tutaj najważniejsi i najznamienitsi mieszkańcy miasta, z ostatnimi właścicielami miasta – książęcą rodziną Sanguszków, powstańcy styczniowi, legioniści, ofiary rabacji chłopskiej i żołnierze obu wojen światowych.
Kościółek p.w. Trójcy Przenajświętszej „Na Terlikówce”, ul. Tuchowska 5
Zbudowany został w latach 1595 – 1597. Ołtarz główny pochodzi z I poł. XVII w. i ma charakter wczesnobarokowy z bogatą dekoracją snycerską, z obrazem Św. Trójcy w otoczeniu aniołów w centrum architektonicznej konstrukcji. Renesansowy obraz Św. Trójcy namalowany w typie “Tronu Łaski”, pochodzi z I poł. XVII w.
Informacje Praktyczne:
- Trasa 6 km – piesza
- Czas trwania wycieczki 6 godz.
fot.: Krzysztof Gzyl