Jeżeli czcić chcecie poległych bohaterów, podarujcie swe serca ziemi, która ich kryje.
Jedną z wielu osobliwości turystyczno-historycznych wyróżniającą Powiat Tarnowski i Gorlicki zarówno w Województwie Małopolskim, jak i w kraju, są zachowane po dzień dzisiejszy cmentarze wojskowe z okresu I Wojny Światowej.
Na terenie tych powiatów znajduje się około 200 zabytkowych cmentarzy. Takie zagęszczenie wojskowych „nekropolii” przypomina o krwawych walkach toczonych na terenie Galicji zachodniej (m.in. w okolicach Tarnowa i Gorlic) na przełomie 1914 i 1915 roku pomiędzy armią rosyjską i armią C.K. Austrii.
Usytuowane w miejscu walki, często zarośnięte drzewami, są ważnym i niezwykle charakterystycznym świadectwem historii tej ziemi; spoczywają na nich żołnierze różnych narodowości: Polacy, Austriacy, Niemcy, Rosjanie, Węgrzy, Bośniacy, Czesi, Włosi.
Cmentarze z I Wojny Światowej to nie tylko interesujące zabytki architektoniczne uczące humanitarnego szacunku wobec poległych na równych prawach, to także pomniki będące swoistym świadectwem minionych lat oraz atrakcja dla turystów odwiedzających powiat. Wkomponowane w sieć szlaków turystycznych i oznakowań pozwalają wędrowcom na łatwe odnalezienie oraz chwilę refleksji nad przeszłością.
Odwiedzającym region tarnowski proponujemy odbycie niecodziennej wędrówki samochodowej, rowerowej lub pieszej szlakiem nekropolii z okresu I Wojny Światowej.
Polecamy publikację autorstwa Romana Frodymy „Cmentarze Wojenne z I Wojny Światowej na Ziemi Tarnowskiej” dostępną w pdf na stronach Starostwa Powiatowego w Tarnowie. W tym samym serwisie dostępna jest również multimedialna prezentacja cmentarzy wojennych z terenu powiatu tarnowskiego i miasta Tarnowa. Niezwykle interesujący jest również serwis internetowy Bitwa pod Łowczówkiem 1914 .
Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej na terenie województwa małopolskiego .
Cmentarz Wojskowy Nr 167 – Ryglice
Cmentarz wojskowy z I Wojny Światowej, położony pośród pięknych terenów pasma Brzanki, na stoku wzgórza, 250 metrów od centrum miasteczka. Cmentarz ma kształt prostokąta, ogrodzony murem kamiennym.
Na cmentarzu znajduje się 30 grobów zbiorowych i 166 pojedynczych, w których pochowani są żołnierze armii austro – węgierskiej i rosyjskiej.
Cmentarz Wojskowy Nr 158 – Ogonówka (Garbek)
Stanowi symbol mogił wojskowych z okresu I Wojny Światowej na terenie Pogórza Karpackiego. Znajduje się przy lokalnej drodze z Tuchowa do Mesznej Opackiej, na stokach Wału. Ma kształt kwadratu, otoczony drewnianym murem, z centralnie usytuowanym krzyżem Chrystusa w koronie cierniowej. Na nekropolii spoczywają żołnierze: 5 Polaków z 1 i 5 pułku piechoty Legionów (polegli 20 – 22 XII 1914), 27 żołnierz armii austro-węgierskiej, 16 żołnierzy armii rosyjskiej, 3 mogiły zbiorowe, 27 mogił pojedynczych.
Cmentarz Wojskowy Nr 175 – Poręba Radlna
Położony w odległości 1300 m na zachód od parkingu na grzbiecie wzgórza przy drodze Tarnów-Tuchów. Odnowiony w latach 2000-2001.
Pochowano na nim 37 Austriaków, znanych z nazwisk, głównie z 59 Pułku Piechoty, dla których rejonem rekrutacji był Salzburg w Austrii. Zginęli 5 maja 1915r. oraz 37 Rosjan.
Cmentarz Legionistów Polskich Nr 171 – Łowczówek
Cmentarz legionowy położony na wzgórzu Kopaniny, przy drodze lokalnej biegnącej z Łowczowa do Rychwałdu. Największy cmentarz Legionów Polskich. Ogrodzony kamiennym murem, krytym gontem, pośrodku okazała kaplica, której dach jest wsparty na kolumnach. Cmentarz legionowy to jedyna materialna pozostałość po bitwie łowczowskiej, która miała miejsce na okolicznych polach w dniach 22 – 25 XII 1914. Spoczywa tu 113 Polaków z 1 i 5 pułku piechoty Legionów, 162 Austriaków i 241 Rosjan.
Cmentarz Wojskowy Nr 185 – Lichwin „Głowa Cukru”
Okazały cmentarz na szczycie wzgórza Gródek u podnóża Wału. Ze wzgórza rozpościera się najpiękniejsza z panoram na Pogórze Karpackie. Cmentarz zwany też jest „Głową Cukru”. Odnowiony z funduszy Austriackiego Czerwonego Krzyża. Projektant chcąc upamiętnić wydarzenia Bitwy Gorlickiej wzniósł na szczycie masywny pomnik w kształcie pylonu, stylowo nawiązując do antyku. W 266 mogiłach pochowano 274 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 340 żołnierzy rosyjskich.
Cmentarz Wojskowy Nr 150 – Chojnik
Cmentarz znajduje się przy szosie Ciężkowice-Tarnów, około jeden kilometr od stacji kolejowej w Chojniku. Postument – stylizowana głowa wojownika w antycznym hełmie jest najbardziej charakterystycznym elementem architektury cmentarza.
Spoczywają tu ciała 13 Austriaków i 27 Rosjan w trzech mogiłach zbiorowych oraz 26 pojedynczych.
Cmentarz Wojskowy Nr 184 – Brzozowa
Położony obok przydrożnej kapliczki w przysiółku Podlesie, 800 m od kościoła drogą na południowy zachód. W 7 mogiłach zbiorowych i 24 pojedynczych pochowano 78 żołnierzy austro-węgierskich, 25 żołnierzy armii rosyjskiej.
Cmentarz Wojskowy Nr 191 Lubcza Szczepanowska (Lubinka)
Położony na skraju lasu, przy lokalnej drodze z Lubczy do Dąbrówki Szczepanowskiej. Centralne miejsce na cmentarzu zajmuje duży pomnik w postaci kolumny, z kamiennymi wieńcami dębowymi. Podstawę cokołu zdobi płaskorzeźba z antycznymi hełmami. Spoczywają tutaj ciała 93 Austriaków i 111 Rosjan, pochowanych w 6 mogiłach zbiorowych. Nagrobki, z żeliwnymi tablicami memoratywnymi, mają formę masywnych trójdzielnych betonowych steli zwieńczonych krzyżami greckimi i dwuramiennymi.
Cmentarz Wojskowy Nr 192 – Lubcza Szczepanowska (Lubinka)
Położony przy drodze z Lubinki do Janowic. Centralne miejsce zajmuje duża kaplica neorenesansowa.
Po bokach kapliczki znajdują się alejki prowadzące do mogił żołnierskich. Spoczywają tu ciała 457 Austriaków i 218 Rosjan w 57 mogiłach zbiorowych oraz 267 pojedynczych.
Cmentarz Wojskowy Nr 193 – Dąbrówka Szczepanowska
To charakterystyczny i wyjątkowy cmentarz wojskowy tego regionu, położony na południowym krańcu wsi, na wzgórku, w zakolu drogi do Lubczy, wśród zagajników. Wyróżnia go duży pomnik, masywny obelisk w kształcie ostrosłupa, na wysokim postumencie, z inskrypcjami w języku niemieckim.
Nekropolia składa się z dwóch kwater – części austriackiej, położonej przy pomniku oraz z części rosyjskiej, do której prowadzi wąska alejka. Pochowano tu żołnierzy armii austro-węgierskiej i armii rosyjskiej.
Cmentarz Wojskowy Nr 293 – Zakliczyn
Jedyny cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej na którym pochowani są żołnierze wyznania mojżeszowego. Pochowanych jest na nim 11 żołnierzy austro-węgierskich i 1 żołnierz rosyjski. Projektował Robert Motka.
fot.: Krzysztof Gzyl
Cm. nr 293 – fot.: Marcin Pałach
Zobacz także:
Groby wojenne na terenie Małopolski