Przyrodę naszego regionu najlepiej poznawać podążając licznymi na Pogórzu czy Powiślu szlakami pieszymi, rowerowymi czy konnymi.
Proponujemy wyprawę na teren pięknego, a często nie docenianego Pogórza Karpackiego. Tak dla przypomnienia – Pogórze to rozciąga się pomiędzy Bochnią, Tarnowem i Pilznem od północy, oraz Muchówką, Rajbrotem, Nowym Sączem, Gorlicami i Jasłem na południu. Od strony zachodniej jego obszar ogranicza trasa z Bochni przez Nowy Wiśnicz do Muchówki, a od wschodu dolina Wisłoki od Jasła do Pilzna. Obejmuje ono kolejno od zachodu: Pogórze Wiśnickie, Pogórze Rożnowskie i Pogórze Ciężkowickie, rozdzielone przez rzeki: Dunajec i Białą Tarnowską (https://www.youtube.com/watch?v=8EW69_eKVSA ).
O atrakcyjności tego terenu oraz znacznych walorach turystycznych decyduje interesująca budowa geologiczna, niezwykle urozmaicona rzeźba terenu, liczne malownicze przełomy rzek i potoków (m.in. Paleśnianki, Rudzanki, Jastrzębianki), występowanie cennych, naturalnych zbiorowisk roślinnych, wielu rzadkich i chronionych gatunków roślin, bogatej fauny, licznych źródeł wód mineralnych, a przy tym wysoki stopień czystości środowiska naturalnego.
Najcenniejsze przyrodniczo obszary na terenie Pogórza objęte zostały ochroną – utworzono 3 parki krajobrazowe: Ciężkowicko – Rożnowski, Wiśnicko – Lipnicki i Pasma Brzanki, a ponadto kilka rezerwatów przyrody – te najciekawsze i najczęściej odwiedzane to: „Skamieniałe Miasto” w Ciężkowicach, „Diable Skały” w Bukowcu, „Kamień Grzyb” w miejscowości Połom Duży.
Świadectwem bogatej przeszłości historycznej terenu Pogórza są liczne zabytki kultury materialnej – wiele zabytkowych dworów, dworków, pałaców i kościołów, w tym zabytki drewnianej architektury sakralnej (m.in. w Brzozowej, Gromniku, Rzepienniku Biskupim, Jastrzębi, Jurkowie, Wojniczu), a także ciekawa architektura miast i małych miasteczek (Tuchowa, Ciężkowic, Zakliczyna, Lipnicy Murowanej, Wiśnicza i wielu innych). Nierozłącznym elementem krajobrazu są także licznie rozsiane cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej, pochodzące z lat 1915 – 1918. Tylko na terenie Powiatu Tarnowskiego znajduje się 106 takich obiektów cmentarnych. Część z nich stanowią dość dobrze zachowane cmentarze żydowskie.
Podczas wędrówek po Pogórzu uwagę zwracają również liczne kapliczki i krzyże przydrożne, często zabytkowe i wyjątkowo piękne. Najwięcej spotkamy ich w rejonie Rzepienników – Marciszewskiego, Strzyżowskiego, Biskupiego i Suchego.
Parki krajobrazowe
Nadzór nad parkami krajobrazowymi w regionie Tarnowa sprawuje tarnowski oddział Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego
, który powstał 30 stycznia 2009 r. w wyniku połączenia Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, Popradzkiego Parku Krajobrazowego w Starym Sączu oraz Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie. ZPWM jest państwową jednostką budżetową Województwa Małopolskiego.
Tarnowski oddział ZPKWM nadzoruje: Ciężkowicko – Rożnowski Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy Pasma Brzanki, utworzone w 1995 r., oraz Wiśnicko – Lipnicki Park Krajobrazowy, utworzony w 1997 r. Łączna ich powierzchnia wynosi 47 223 ha.
fot.: Krzysztof Gzyl
Ochrona przyrody w Małopolsce – rejestr
Park Krajobrazowy Pasma Brzanki
Park Krajobrazowy Pasma Brzanki powołany został rozporządzeniem Wojewody Tarnowskiego w listopadzie 1995 r. Obejmuje on wschodnią część Pogórza Ciężkowickiego między dolinami białej i Wisłoki. W części województwa małopolskiego leży on na terenie sześciu gmin: Gromnik, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski, Szerzyny, Tuchów, natomiast w części województwa podkarpackiego leży na obszarze dwóch gmin, Jodłowej i Szerzyn. Całkowita powierzchnia Parku wynosi 15 278 ha.
Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy
Do najcenniejszych elementów przyrody nieożywionej należy zgrupowanie form skalnych w rezerwacie przyrody „Skamieniałe Miasto” w Ciężkowicach. W rejonie Bukowca znajduje się rezerwat przyrody nieożywionej „Diable Skały” i jedna z najdłuższych jaskiń szczelinowych w Polsce tzw. „Diabla Dziura” o długości ok. 320 m, miejsce hibernacji najrzadszego w Polsce nietoperza podkowca małego.
Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy
Rezerwat przyrody nieożywionej "Kamień Grzyb". Główną atrakcją tego miejsca jest kamień o wysokości ok. 7 m w kształcie grzyba, który wraz z grupką małych skałek zbudowanych z piaskowca istebniańskiego i naturalnym fragmentem buczyny karpackiej o pow. 1,82 ha został otoczony ochroną. Pomnik przyrody nieożywionej "Kamienie Brodzińskiego" stanowi grupa ciekawych kształtem skał zbudowanych z piaskowca istebniańskiego położona na granicy Lipnicy Murowanej i Rajbrotu.
Skamieniałe Miasto, Kamień Grzyb, Bukowiec, Torfy, Słotwina, Lasy Radłowskie, Styr, Debrza, Kamionna – Jeziornik
Park Sanguszków, Kantoria, Las na górze św. Marcina, Rezerwat przyrody "Debrza", Głazy narzutowe, Park w Zbylitowskiej Górze, Planty Kolejowe
Lista 42 tarnowskich pomników przyrody z opisami
Park Strzelecki, Park Piaskówka, Park Sanguszków, Park na Górze Świętego Marcina, Park Zbylitowska Góra, Park im. E. Kwiatkowskiego w Tarnowie – Mościcach, Park Sośnina w Tarnowie – Zbylitowskiej Górze, Park im. W. Muchy w Tarnowie – Mościcach, Rezerwat Debrza, Lasek Lipie, Planty Kolejowe im. Jakubowskiego, Park Legionów, Park Westerplatte